Chimpansees hebben een zeer uitgebreide en diverse materiële cultuur in vergelijking met andere niet-menselijke primaten. De variatie in chimpanseegedrag in tropisch Afrika correspondeert echter niet altijd met de ecologie. Zo gebruiken alleen de West-Afrikaanse chimpansees stenen en houten hamers om noten te kraken. Terwijl zowel de geschikte noten als het gereedschap wijdverspreid aanwezig is in de andere gebieden waar de chimpansee voorkomt. Een goed begrip van deze diversiteit in gedragingen is van cruciaal belang voor onderzoekers om de beginnende tradities van onze eigen vroegste voorouders te begrijpen.

Knuppels en stokken

Tot op heden zijn diverse grootschalige gedragspatronen van chimpansees gedocumenteerd, bijvoorbeeld in Centraal-Afrika waar knuppels worden gebruik om tegen bijenkorven te slaan en in West-Afrika waar langwerpig gereedschap wordt gebruikt voor het opvissen van algen. Het onderzoeksteam presenteert nu een gedetailleerde beschrijving van het nieuwe gedragstype van Oostelijke chimpansees (Pan troglodytes schweinfurthii) in de Bili-Uéré regio in het noorden van Democratische Republiek Congo.

Het beschreven gedragstype bestrijkt minimaal 50.000 km² en strekt zich mogelijk uit over een nog groter gebied. ‘Gedurende een periode van twaalf jaar hebben we de gereedschappen en voorwerpen gedocumenteerd die door de chimpansees gebruikt werden. Tevens hebben we data verzameld over de mest, voedingsresten en slaapnesten,’ vertelt hoofdauteur Thurston C. Hicks, universitair hoofddocent aan de Universiteit van Warschau.

De onderzoekers beschrijven een nieuwe chimpansee toolset. Peter Roessingh, onderzoeker aan het Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteem Dynamica (IBED) van de UvA, was betrokken bij de statistische analyses van het onderzoek: ‘Toen we de kenmerken van het gerapporteerde gereedschap analyseerden, zagen we dat ze verdeeld konden worden over verschillende categorieën. Het gereedschap dat werd gebruikt voor specifieke insectensoorten bleek een vergelijkbare grootte en vorm te hebben.  Bovendien vertoonde het tekenen van slijtage die correspondeerde met het doel waar ze voor werden gebruikt, zoals bijvoorbeeld graven, schrapen of porren.’

Voedselverwerking

De onderzoekers documenteerden ook een uitgebreide slagtechniek die gebruikt werd door de chimpansees om voedsel te verkrijgen. De Chimpansees sloegen niet alleen harde vruchten tegen de grond (zoals te zien is bij andere chimpanseepopulaties), de chimpansees in Bili-Uéré sloegen ook twee soorten termietenheuvels open, een voedselbron die de chimpansees in de meeste andere regio’s negeren. ‘We hebben ook bewijsmateriaal gedocumenteerd van het kapotslaan van gigantische slakken en schildpadden, beide zijn nieuw ontdekte voedselbronnen voor chimpansees,’ vertelt Hicks.

Ondanks de overeenkomsten die te zien zijn tussen de gedragingen aan beide zijden van de belangrijkste rivier (de Uele) en de twee onderzochte habitattypen (savanne-tropisch bos mozaïek in het noorden en het vochtige tropische bos in het zuiden), stuitte het onderzoeksteam op enige geografische variatie in chimpanseegedrag. Zo waren er verschillen in het gebruik van gereedschap bij de extractie van Epigaeic Dorylus mieren, was er een tekort aan honing-graaf gereedschap in het zuiden en werden alleen ten noorden van de rivier locaties gevonden waar fruit werd kapotgeslagen.

Menselijke voorouders

‘In de huidige overontwikkelde wereld, wordt het steeds lastiger om een grote, intacte mensapencultuur te kunnen bestuderen die verspreid is over tienduizenden kilometers bos,’ zegt Hicks. ‘We hebben dergelijke natuurlijke laboratoria hard nodig om te begrijpen hoe de materiële cultuur zich verspreidt onder een gezonde, bloeiende populatie van mensachtigen. Zonder deze informatie, is het erg lastig om te begrijpen welke innovaties onze eigen voorouders miljoenen jaren geleden hebben gemaakt in de bossen van Afrika.’

Cristophe Boesch, directeur van de afdeling primatologie bij het Max Planck Instituut voor Evolutionaire Anthropologie in Leipzig en coauteur van het onderzoek, vertelt: ‘Het is geweldig dat we deze fascinerende gedragskenmerken in deze populatie hebben gevonden. We hopen dat de chimpansees niet zullen worden weggevaagd door de vele bedreigingen waarmee ze worden geconfronteerd, zodat we nog veel meer kunnen leren over hun unieke gedrag.’

Samenwerking

Het onderzoeksproject werd uitgevoerd in samenwerking met The Lukuru Wildlife Research Foundation, The Wasmoeth Wildlife Foundation, the US Fish and Wildlife Service en L’Institut Congolais pour La Conservation de la Nature. Extra financiering en steun voor het project was afkomstig van The Lucie Burgers Foundation for Comparative Behaviour Research in Arnhem, Nederland, The African Wildlife Foundation, en Karl Ammann.

Publicatiegegevens

Hicks TC, Kühl HS, Boesch C, Dieguez P, Ayimisin AE, Fernandez RM, Zungawa DB, Kambere M, Swinkels J, Menken SBJ, Hart J, Mundry R & Roessingh P. (2019). Bili-Uéré: A Chimpanzee Behavioural Realm in Nothern DR Congo. Folia Primatologica 2019, DOI: 10.1159/000492998