For best experience please turn on javascript and use a modern browser!
You are using a browser that is no longer supported by Microsoft. Please upgrade your browser. The site may not present itself correctly if you continue browsing.
Chimpansee inspecteert een boom tijdens een voedselzoektocht in het tropische regenwoud van Tai National Park, Ivoorkust. Foto: Karline Janmaat
Chimpansee inspecteert een boom tijdens een voedselzoektocht in het tropische regenwoud van Tai National Park, Ivoorkust. Foto: Karline Janmaat

De BaYaka-mensen uit de Republiek Congo verplaatsen zich om de paar maanden van kampement naar kampement en hebben daardoor een groot leefgebied van ongeveer 800 km2. Ze keren elke dag terug naar hun kampement om te eten en verplaatsen zich met name op en rond de paden die ze zelf maken. Chimpansees, één van de meest nauw verwante familieleden van de mens, consumeren de hele dag door voedsel, maken zelden gebruik van dezelfde paden wanneer ze zich over de grond verplaatsen en creëren slaapplaatsen op verschillende locaties binnen het leefgebied. Daarbij leeft de chimpansee in een veel kleiner gebied (25 km2). Deze verschillen tussen mensen en chimpansees kunnen invloed hebben op hun ruimtelijke kennis en de manier waarop ze op zoek gaan naar voedsel in hun leefomgeving.

Voedselzoektocht

Karline Janmaat, onderzoeker aan het UvA Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteem Dynamica (IBED), en haar collega’s van het Max Planck Instituut voor Evolutionaire Antropologie, onderzochten hoe de ruimtelijke bewegingspatronen van jagers en verzamelaars en chimpansees zich met elkaar vergelijken. Hiervoor volgden de onderzoekers vijf BaYaka vrouwen uit de Republiek Congo en vijf vrouwelijke chimpansees uit het Taï-woud in de Ivoorkust tijdens hun dagelijkse voedselzoektocht, waarbij met name werd gekeken naar de richting en snelheid van de verplaatsingen. Zij analyseerden 800 reistrajecten naar en vanaf voedselbronnen en volgden de chimpanzee en Mbendjele vrouwen op hun dagelijkse foerageertochten voor 275 en 236 dagen, gebruik makend van een identiek dataverzamelprotocol.

Het onderzoeksteam ontdekte dat zowel de BaYaka- als de Taï-chimpansees met vergelijkbare snelheid en in een vergelijkbare lijnmet maar 15% afwijking van een rechte lijn, op weg gingen naar voedsellocaties die niet direct in het zicht lagen. Ze ontdekten echter ook dat chimpansees en mensen duidelijk verschillen in de manier waarop de richting en snelheid van hun verplaatsingen veranderde met de groepsgrootte en vertrouwdheid met het gebied. BaYaka mensen verplaatsten zich in een rechtere lijn in meer vertrouwde gebieden in vergelijking met minder bekende gebieden, terwijl Taï chimpansees juist in een minder rechte lijn en met lagere snelheid verplaatsten in bekende gebieden.  

Mbendjele BaYaka vrouw inspecteert een boom tijdens een voedselzoektocht met andere vrouwen in het tropische regenwoud van de Republiek Congo.
Mbendjele BaYaka vrouw inspecteert een boom tijdens een voedselzoektocht met andere vrouwen in het tropische regenwoud van de Republiek Congo. Foto: Karline Janmaat.

‘Een mogelijke verklaring voor deze verschillen ligt in de verschillende leefstijl. De BaYaka mensen verblijven gedurende hun leven in verschillende kampementen en 90% van hun routes lopen zij op  hun eigen aangelegde paden. Daardoor hebben ze minder ervaring met verplaatsingen buiten de gebaande paden. Wanneer de BaYaka-mensen in minder bekende gebieden op zoek zijn naar voedsel, dan verplaatsen ze zich dus minder snel in een rechte lijn als gevolg van hun zoekinspanning,’ legt promovendus en hoofdauteur van de studie Haneul Jang uit.

Chimpansees verplaatsen zich echter in bekende gebieden in minder rechte lijnen en met een lagere snelheid. Jang vervolgt: ‘Omdat chimpanseegroepen erg vijandig tegenover elkaar kunnen zijn, moeten ze mogelijk efficiënter en sneller reizen in minder bekende gebieden, waar ze meer kans hebben om andere chimpanseegroepen tegen te komen.’

Groepsgrootte

De onderzoekers ontdekten dat de BaYaka-mensen zich in rechtere lijnen verplaatsten wanneer ze met meer mensen op zoek gingen naar voedsel, terwijl Taï-chimpansees juist in minder rechte lijnen verplaatsten in een grotere groep. ‘Toen ik de chimpansees in het bos observeerde, zag ik ze vaak op elkaar wachten en schijnbare meningsverschillen hebben over waar ze heen moesten gaan,’ zegt Janmaat. ‘Met meer individuen in een groep leken de meningsverschillen toe te nemen. Het is daarom misschien niet verwonderlijk dat chimpanzees in grotere groepen zich in minder rechte lijnen verplaatsten.’

‘Voor de BaYaka-jagers en verzamelaars vonden we het tegenovergestelde. Dit kan vele redenen hebben, maar ik denk vooral dat het komt omdat mensen via taal kunnen discussiëren, evalueren en het uiteindelijk eens kunnen worden over waar de beste voedselbronnen zijn. Chimpanzees en jagers en verzamelaars splitsen zich vaak op en niet iedereen heeft daarom dezelfde kennis. Taal zou mensen daarom kunnen helpen om efficiënter te reizen, met name als de kennis van de groepsgenoten van elkaar verschilt,' legt Janmaat uit.

De auteurs van de studie geven aan dat dit onderzoek een eerste stap is om ruimtelijke lange afstandsverplaatsingen van mens en chimpanseepopulaties met elkaar te vergelijken. ‘Onze studie geeft inzicht in hoe twee nauw verwante soorten in een vergelijkbare omgeving kunnen verschillen in ruimtelijke bewegingspatronen’, concludeert Jang. ‘We hopen dan ook dat onze studie zal bijdragen aan de beschikbare kennis van ruimtelijke bewegingspatronen van vele soorten primaten en hun populaties in natuurlijke leefomgevingen.’

Publicatiegegevens

Haneul Jang, Christophe Boesch, Roger Mundry, Simone D. Ban, and Karline R. L. Janmaat. Travel linearity and speed of human foragers and chimpanzees during their daily search for food in tropical rainforests. Scientific Reports, July 2019

Contactpersoon

 

Prof. dr. K.R.L. (Karline) Janmaat

Cognitieve gedragsecoloog