'Kanaries van de oceaan'

Vleugelslakken (pteropods) zijn een bijzondere groep plankton-slakken, bestaande uit zeevlinders en zee-engelen, die zich al ‘fladderend’ voortbewegen in de open oceaan. Hoewel ze er ogenschijnlijk sereen uitzien, hebben ze te maken met een onzichtbare vijand: oceaanverzuring. Vleugelslakken zijn namelijk erg gevoelig voor klimaatverandering – met name het steeds zuurder worden van de oceaan – omdat ze dunne huisjes maken van een zeer oplosbare vorm van kalk (aragoniet). Omdat ze zeer talrijk plankton zijn spelen ze daarnaast een belangrijke rol in mariene voedselketens en de koolstofcyclus van onze planeet. Onderzoek moet daarom meer inzicht geven in hun potentieel om zich aan te passen aan onze snel veranderende oceaan. 'Vanwege hun delicate schelpen worden ze beschouwd als 'kanaries in de kolenmijn' om de gevolgen van de oceaanverzuring aan te geven,' legt hoofdonderzoeker Katja Peijnenburg, verbonden aan Naturalis Biodiversity Center en het Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteem Dynamica van de Universiteit van Amsterdam, uit. Waar de kanaries de mijnwerkers waarschuwden voor gevaarlijke gassen, worden de kwetsbare schelpen van vleugelslakken nu gezien als belangrijke graadmeters voor de toestand van onze oceaan.

Veerkrachtige vleugelslakken al ruim 100 miljoen jaar oud

Lang werd gedacht dat deze vleugelslakken relatief ‘jong’ waren, en pas na een belangrijke periode van klimaatverandering, het Paleoceen-Eoceen temperatuurs-maximum (ook wel PETM genoemd, 56 miljoen jaar geleden), talrijk zijn geworden. Uit het nieuwe onderzoek blijkt echter dat deze opmerkelijke organismen zowel deze periode als de zogenoemde ‘massa-extinctie’ aan het einde van het Krijt hebben overleefd (66 miljoen jaar geleden). Beide zijn periodes waarin oceanen - net als nu - warmer en zuurder werden. Vleugelslakken waren dus tijdgenoten van de dinosauriërs en ammonieten; zeevlinders en zee-engelen fladderen al ruim 100 miljoen jaar rond in de oceaan. Dit inzicht is te danken aan een nieuwe evolutionaire stamboom gebaseerd op informatie van 2654 genen in combinatie met kennis van de fossielen. 

Hoewel dit zou kunnen betekenen dat ze minder kwetsbaar zijn voor oceaanverzuring dan nu wordt gedacht, biedt dit geen garantie voor de toekomst. 'Deze bijzondere slakjes hebben waarschijnlijk nooit zo'n snelle verandering in het klimaat meegemaakt als die nu door mensen wordt veroorzaakt,' aldus Peijnenburg.

Klimaatverandering en het belang van de oceaan

Bij klimaatverandering wordt al snel aan het belang van bossen gedacht. Dat de oceaan ook van cruciale waarde is voor ons klimaat – en daarmee ons klimaatprobleem – wordt soms vergeten. Peijnenburg maakt zich zorgen: 'De open oceaan is het grootste ecosysteem op aarde en al het leven op onze planeet is hiervan afhankelijk. Planktonische algen produceren de helft van het zuurstof in de wereld en de oceaan speelt een belangrijke rol in het vertragen van klimaatverandering, omdat ze al 30% van alle CO₂ en ruim 90% van alle extra warmte heeft geabsorbeerd'. Het is nog maar de vraag of deze vleugelslakken zich ook nu snel genoeg kunnen aanpassen om de huidige veranderingen in de oceaan bij te houden. Eén ding is in ieder geval zeker; de oceaan zit nog vol vraagstukken.  

Publicatiegegevens

Katja T.C.A. Peijnenburg, Arie W. Janssen, Deborah Wall-Palmer, Erica Goetze, Amy E. Maas, Jonathan A. Todd, Ferdinand Marlétaz: 'The origin and diversification of pteropods precede past perturbations in the Earth’s carbon cycle,' in PNAS (24 September 2020). Open Access. DOI: https://doi.org/10.1073/pnas.1920918117    

Contactpersoon