Iedereen met een huisdier weet wel dat de combinatie van luide knallen, felle lichtflitsen en rook angst en desoriëntatie kan veroorzaken bij dieren. De afgelopen jaren volgde een Europees team onderzoekers honderden gezenderde vogels in de drie weken rond nieuwjaar. Dat levert nu het eerste gedetailleerde inzicht op van de reactie van individuele wilde vogels op vuurwerk.

Wegvliegen en aansterken

“Bij de meeste dieren die we gevolgd hebben zien we een sterke reactie,” zegt dierecoloog Bart Nolet. “We tonen aan dat een groot deel van de vogels tijdens het vuurwerk wegvliegt van hun slaapplaats, op andere slaapplaatsen verder van menselijke bewoning terechtkomt en langer voedsel zoekt in de dagen erna – vermoedelijk om weer aan te sterken.”

De verstoorde vogels rustten twee uur minder dan op nachten zonder vuurwerk. Daarnaast vlogen ze 40 tot 150 meter hoger en ook een stuk verder dan de nachten ervoor: gemiddeld rond de 10 kilometer maar oplopend tot wel 500 kilometer non-stop. Dat laatste doen ze normaal gesproken alleen tijdens de trek. Het ongebruikelijke gedrag stopte niet tegelijk met de nieuwjaarsvieringen. Tijdens alle bestudeerde dagen na Nieuwjaar wisselden ze vaker van slaapplaats en besteedden de ganzen meer tijd aan eten.

Niet uit de lucht vallen

Deze conclusies komen niet helemaal uit de lucht vallen. Eerder onderzoek in Nederland met radar liet al grootschalige verstoring zien met duizenden opvliegende vogels bij de start van het vuurwerk om middernacht. En ook een kleine studie met een paar gezenderde ganzen rond een vuurwerkshow in Ierland liet zien dat de vogels even van hun slaapplaats opvlogen. Maar nu wijst dit nieuwe onderzoek uit dat het verstorende effect langer aanhoudt dan het vuurwerk zelf.

“We hebben de reactie gemeten van bijna 350 gezenderde vogels verdeeld over vier soorten ganzen en acht opeenvolgende jaren,” legt Nolet uit. “Gemiddeld leverde dat per vogel zo’n twee jaar aan gegevens op en dus in totaal zo’n 700 tracks van hun verplaatsingen voor én na de jaarwisseling.” Dit onderzoek vond plaats in Duitsland, Denemarken en Nederland. In West-Europese landen is de verstoring vermoedelijk groot, doordat mensen zelf op allerlei plekken vuurwerk af mogen steken in plaats van een klein aantal vuurwerkshows op centrale plekken.

Energieverlies

De vier onderzochte vogelsoorten zijn allemaal trekvogels die broeden in het Hoge Noorden en overwinteren in de drie West-Europese landen. Het gaat om kolgans, brandgans, rietgans en kleine rietgans. Hun winterrust veranderde echter abrupt zodra het afsteken van het vuurwerk begon.

Onder normale omstandigheden keren ganzen een aantal nachten achter elkaar terug naar hetzelfde water om te rusten. In de nieuwjaarsnacht vlogen de vogels weg naar plekken verder van mensen en met een lagere concentratie fijnstof in de lucht. Dit geeft nog eens extra weer dat ze zeer waarschijnlijk aan de effecten van het vuurwerk proberen te ontsnappen.

Eenmaal ontsnapt, zochten ze 10% langer naar eten en bewogen ze minder in de onderzochte anderhalve week na Nieuwjaar. “De dieren compenseren dan waarschijnlijk voor de extra energie die de nieuwjaarsvlucht hen heeft gekost,” denkt Nolet. “In de donkere dagen rond de jaarwisseling hebben ganzen de meeste moeite om aan voldoende voedsel te komen. Ze eten namelijk vooral overdag. De verstoring komt voor de vogels dus op een ongelukkig moment, vooral als dit samenvalt met een koude periode met veel sneeuw.”

Geen vuurwerk meer bij rustgebied

In het laatste jaar van het onderzoek (van 2020 op 2021) leidde de corona-pandemie tot een wijdverspreid vuurwerkverbod. Corona gaf het team een unieke kans om de resultaten te vergelijken. Maar zelfs toen bleken er vuurwerkeffecten aantoonbaar: bij twee van de vier ganzensoorten was er nog steeds meer activiteit onder de vogels door langer plus hoger vliegen.

“Dit laat zien dat zelfs kleinere hoeveelheden vuurwerk het gedrag van ganzen beïnvloeden,” stelt Nolet. “Om een veilige plek te bieden aan vogels zou vuurwerk niet meer in de omgeving van beschermde vogelgebieden en andere belangrijke vogelrustplaatsen mogen worden afgestoken.”

Meer informatie

Deze tekst is afkomstig van NIOO. De originele tekst is hier te lezen. Prof. dr. Bart A. Nolet is aangesloten bij het Institute for Biodiversity and Ecosystem Dynamics (IBED, UvA) als bijzonder hoogleraar Waterfowl Movement Ecology. 

Het wetenschappelijke artikel:

Wild goose chase: geese flee high and far, and with aftereffects from New Year’s fireworks(externe link)
Andrea Koelzsch, Thomas Lameris, Gerhard Müskens, Kees Schreven, Nelleke Buitendijk, Helmut Kruckenberg, Sander Moonen, Thomas Heinicke, Lei Cao, Jesper Madsen, Martin Wikelski & Bart Nolet. Conservation Letters, 24 November 2022 (online early view), open access.